Và cả mày nữa, Billy, tao cũng không giúp được gì. Mày biết mà. Chúng tao chẳng ai giúp được. Mày đã hiểu rằng khi có ai đứng lên giúp đỡ kẻ khác, hắn phơi mình ra giữa trời. Chúng ta bắt buộc phải khôn lanh, Billy, điều đó mày hiểu không kém những đứa khác. Tao làm được gì đây? Tao không thể chữa được tật nói lắp cho mày. Tao không xóa được vết sẹo cổ tay vì lưỡi dao cạo hay những đám bỏng vì tàn thuốc trên mu bàn tay mày. Tao không thể tìm cho mày một người mẹ khác. Và nếu mụ Y tá Trưởng có nhạo báng, phỉ nhổ mày, đay đi đay lại những khuyết tật bẩm sinh để tước nốt chút danh dự ít ỏi khiến mày hổ nhục co rúm lại đến tí hon thì tao cũng không làm gì được. ỞAnzio, một đồng đội của tao bị trói vào gốc cây chỉ cách tao năm mươi mét, nó gào lên xin nước, mặt rộp lên dưới cái nắng chói chang. Quân địch đợi tao ra cứu bạn. Đợi để biến tao thành cái bia sống từ ngôi nhà nông dân bên đường.

Hãy quay mặt đi, Billy.
Hết đứa này đến đứa khác bơi qua.

Và trên mỗi bộ mặt viết rành rành như trên tấm biển "Tôi bị mù" mà bọn người Ý chơi accordion ở Portland vẫn đeo, nhưng ở đây là "tôi mệt", "tôi sợ", "tôi ch.ết mất vì xơ gan", hay "tôi bị gắn vào máy móc và bị tất cả đá đít ". Tôi đọc được tất cả, dù chữ in li ti đến mức nào. Nhiều đứa trong chúng cũng đang quay ngang quay ngửa, chỉ cần muốn là có thể đọc được tấm biển của người kia, nhưng để làm gì? Những khuôn mặt lao qua trong sương mù, troogn như những vụn giấy hoa.

Chưa bao giờ tôi lạc xa đến thế. Có lẽ ch.ết là như thế này đây. Tôi chắc tụi Thực vật cũng có cảm giác như tôi lúc này: như đánh mất mình trong đám sương. Ta bất động. Chúng nạp thức ăn vào cái xác ta đến lúc nó không còn ăn được nữa, rồi chúng mang nó đi thiêu. Cũng không đến nỗi tệ. Không đau đớn gì cả. Và rồi không cảm thấy gì ngoài lạnh thấu xương, nhưng cái lạnh rồi sẽ qua.

Tôi thấy viên sĩ quan chỉ huy gắn tờ giấy lên bảng thông báo, cho biết lính mặc gì hôm nay. Tôi thấy Bộ nội vụ Hoa Kỳ cùng chiếc máy nghiền đá tiến về bộ lạc bé nhỏ của chúng tôi.

Tôi thấy ba chạy bật ra từ dưới đường hào và chậm lại lấy thế ngắm vào con hươu sáu gạc đang chạy vào bụi bá hương. Nòng súng nhả hết viên này đến viên khác, nhưng đạn chỉ cày lên quanh con hươu một đám bụi. Tôi ra khỏi đường hào theo sau ba, nâng súng lên và chỉ bằng hai viên đã hạ được con hươu đang định trốn lên mỏm đá. Tôi cười với ba.

Lần đầu tiên con thấy ba bắn trượt. Mắt ba không còn như xưa, con yêu ạ. Không giữ nổi điểm ngắm. Đầu ruồi cứ rung lên, run lên như con chó đang rặn hạt đào.
Ba, hãy nghe con, rượu xương rồng của Sid đã làm ba xuống sức trước tuổi.

Con ạ, ai bắt đầu uống rượu xương rồng của Sid, kẻ đó đã xuống sức trước tuổi. Thôi, ba con mình đi moi ruột con hươu ra trước khi ruồi kịp bu vào.
Mà đó còn không phải một chuyện đang diễn ra trước mắt. Mày hiểu chứ? Mày chẳng làm được gì với những chuyện từ quá khứ hiện về.

Nhìn kìa, ô ô.
Tôi nghe tiếng thì thầm, của tụi hộ lý.
Nhìn kìa, thằng đần Bàn chải đang ngủ gật.
Khôn lắm, thủ lĩnh Bàn chải, không lắm. Ngủ là mày thoát mọi phiền hà. Phaaải.

Tôi hết lạnh rồi. Chắc đã thành công. Tôi đã đến nơi cái lạnh không thể tràn tới. Tôi có thể ở lại vĩnh viễn. Tôi không sợ nữa. Chúng không thể tìm đến chốn này. Chỉ có tiếng nói tìm đến được, nhưng rất yếu ớt.

Thôi được, bởi Billy nhất mực từ chối tham gia thảo luận, còn ai khác muốn kể cho nhóm nghe về những khó khăn của mình không?
Thú thật, thưa bà, tình cờ là tôi có...
Chính hắn,McMurphy. Hắn ở xa lắm. Hắn vẫn cố lôi mọi người ra khỏi sương mù. Sao hắn không để tôi yên?

"...các vị còn nhớ, hình như hôm qua thì phải, chúng ta đã biểu quyết về giờ xem tivi? Hôm nay là thứ Sáu, tôi thiết nghĩ chúng ta nên quay lại vấn đề này lần nữa, để xem có thể ai đó đã có thêm chút gan."

"Ông McMurphy, đây là buổi họp nhằm mục đích điều trị, điều trị tập thể, và tôi chắc những hờn dỗi không đáng kể..."
"Được rồi, được rồi, vứt mẹ bài đó đi, tụi tôi đã nghe cả rồi. Tôi và một vài người đã quyết định..."

"Hãy khoang, ông McMurphy, cho phép tôi hỏi cả nhóm: Các ông có cảm thấy là McMurphy đang áp đặt ý muốn cá nhân cho một số bệnh nhân không? Theo tôi, các ông sẽ vui lòng nếu tôi chuyển McMurphy sang khoa khác."

Tất cả im lặng. Rồi một đứa nói: "Hãy dể McMurphy biểu quyết. Tại sao lại cấm? Bà muốn đưa ông ta lên khoa điên chỉ vì ông ta yêu cầu được biểu quyết? Xem tivi vào những giờ khác thì có ch.ết ai?"

"Ông Scanlon, theo tôi nhớ, ông đã từng tuyệt thực ba ngày liền cho đến tận khi chúng tôi chịu cho phép ông bật tivi vào lúc sáu giờ chiều thay vì sáu rưỡi như cũ kia mà?"
"Người ta phải theo dõi thời sự chứ, không được à? Nếu không,Washingtoncó thể bị ném bom cả tuần mà chúng tôi vẫn không hề biết."

"Ông sẵn sàng hy sinh phần tin tức để xem mấy gã đàn ông đánh bóng chày?"
"Cả hai cái không được hả? Tôi thấy có vẻ là không. Thây kệ nó đi, chắc gì tuần này đã bị ném bom." "Cứ để ông ta biểu quyết, bà Ratched!"

"Tốt thôi, nhưng tôi thấy đây là một bằng chứng rõ ràng cho thấy ông McMurphy đã làm một vài trong số bệnh nhân các vị khó chịu. Thế nào, ông định đề nghị điều gì, ông McMurphy?"
"Tôi đề nghị tái biểu quyết chuyện xem tivi ban ngày."

"Ông tin rằng sau lần biểu quyết này ông sẽ thỏa mãn không kỳ kèo nữa? Chúng ta còn nhiều việc khác quan trọng hơn..."
"Tôi sẽ được thỏa mãn. Tôi chỉ cần biết kẻ nào trong số những thằng ngốc này còn can đảm, kể nào không."

"Chính là những câu chuyện loại này, bác sĩ ạ, khiển tôi hiểu là bệnh nhân sẽ dễ chịu hơn nếu chúng ta chuyển McMurphy đi nơi khác."
"Cứ để ông McMurphy biểu quyết. Tại sao lại cấm nhỉ?"
"Tất nhiên, ông Cheswick. Vậy thì chúng ta biểu quyết bây giờ. McMurphy, với ông biểu quyết giơ tay đã đủ chưa hay phải bỏ phiếu kín?"

"Tôi muốn nhìn thấy những cánh tay. Tôi muốn nhìn thấy cả những cánh tay không giơ lên."
"Ai muốn xem tivi ban ngày, đề nghị người đó giơ tay lên."

Cánh tay đầu tiên là của McMurphy, tôi nhận ra nhờ vòng bằng trắng quấn ở bàn tay bị thương trong khi nhấc bệ điều khiển. Sau đó, từ trong sương mù tôi thấy từng cánh tay một nhô lên. Tựa như...tựa như bàn tay lớn của McMurphy khua vào trong sương nắm lấy tay từng người và lôi họ ra lần lượt, vừa đi ra vừa chớp mắt vì ánh sáng quá chọi chang. Đầu tiên một người, sau đó thêm người nữa, rồi người nữa...Cứ thế dọc chuỗi tụi Cấp tính, lôi họ khỏi màn sương tới khi họ đứng, tất cả hai mươi người, và họ giơ tay không còn để xem trận bóng mà để chống lại mụ Y tá Trưởng, chống lại phòng điên mà mụ muốn dành cho McMurphy, chống lại tất cả những gì mụ đã nói, đã làm, đã áp bức, đè nén chúng trong bao năm qua.

Căn phòng trở nên im ắng. Tôi có thể hình dung tất cả, từ con bệnh đến nhân viên đều sửng sốt. Bản thân mụ Y tá Trưởng cũng không hiểu nổi điều gì đã xảy ra: chiều qua trước lúc hắn thử nâng bệ điều khiển, chắc không vượt quá bốn hay năm đứa có ý định giơ tay. Nhưng mụ nói, bằng cái giọng không thể đoán được là mụ đang ngạc nhiên:

"Tôi chỉ đếm được hai mươi, ông McMurphy."
"Hai mươi? Bà cần gì hơn? Tụi tôi chỉ có hai mươi..,." Giọng hắn chùng xuống vì chợt hiểu ra mụ muốn nói gì. "Ê, khoan một phút đã, mẹ khỉ, thưa bà..."
"Tôi e rằng đề nghị của ông không được chấp thuận."
"Khoan đã, chờ một phút, mẹ khỉ!"

"Ông McMurphy, khoa có bốn mươi bệnh nhân. Bốn mươi. Ông chỉ giành được hai mươi phiếu thuận. Để thay đổi trật tự đã quy định, ông cần đa số. Tôi cho là cuộc bỏ phiếu đã xong."

Những cánh tay lần lượt hạ xuống. Họ bắt đầu thấy mình đã trúng đòn, mỗi người tìm một đám sương, lẻn vào đó cho an toàn. McMurphy chồm dậy.
"ch.ết mẹ đi cho rồi. Bà muốn trở mặt bằng cách ấy à? Bà tính cả những gốc cây lọm khọm kia sao?"

"Bác sĩ, phải chăng ông chưa giải thích quy chế bỏ phiếu cho McMurphy?"
"Rất tiếc... là cần đa số, McMurphy ạ. Bà ấy nói đúng."

"Cần đa số, ông McMurphy, điều lệ của phân khoa đã quy định như vậy." "Và theo như tôi hiểu thì sửa đổi cái điều lệ ch.ết mẹ cũng phải cần số đông. Thôi, rõ rồi. Tôi đã từng chứng kiến đủ mánh khóe gian xảo, nhưng chưa cái nào khốn nạn như cái này!"

"Rất tiếc, ông McMurphy, nhưng điều đó có văn bản rõ ràng, và nếu ông cần tôi có thể..."
"Thứ dân chủ giả hiệu đó đáng giá mấy xu?...Mẹ đẻ ơi."
"Hình như ông đã mất tự chủ. Bác sĩ, ông không thấy là ông ta mất tự chủ ư? Hãy chú ý điều đó."

"Bà tắt nhạc giùm. Khi bị chơi đểu, người ta có quyền kêu. Mà chúng tôi đã bị các người chơi đủ lắm rồi."
"Bác sĩ, vì tình trạng của bệnh nhân, chúng ta nên chấm dứt sớm cuộc họp hôm nay..."
"Khoan đã, đợi cho một tí. Hãy để tôi nói chuyện với các cụ già."

"Cuộc bỏ phiếu kết thúc, ông McMurphy."
"Để tôi nói chuyện với họ."
Hắn băng qua phòng, tiến về phía chúng tôi. Hắn cứ thế lớn lên mãi, lớn mãi, mặt cháy đỏ rừng rực. Thọc tay vào đám sương mù, hắn cố lôi Ruckly ra ánh sáng vì Ruckly trẻ nhất đám.

"Còn mày thì sao, chú em? Muốn xem Vòng chung kết không? Bóng chày. Những trận bóng chày. Chỉ cần giơ tay lên..."
"Đđđđ mẹ con vợ."
"Thôi được, bỏ đi. Còn mày, thì sao, anh bạn? Mày tên gì nhỉ...Ellis? Ellis, mày nói coi có muốn xem tivi không? Chỉ cần giơ tay lên..."

Hai tay Ellis bị đóng đinh vào tường, không thể coi là hắn bỏ phiếu thuận.
"Ông McMurphy, tôi đã nói là cuộc bỏ phiếu đã kết thúc. Ông đang tự biến mình thành trò hề."

Hắn không nghe mụ nói gì. Hắn tới từng đứa trong tụi Kinh niên. "No, chỉ cần một đứa trong tụi bay nữa, một cánh tay giơ lên nữa là xong. Hãy chứng minh cho bà ta thấy tụi bay còn làm được."
"Tôi mệt rồi," Pete lắc đầu.
"Đêm... đó là Thái Bình Dương," Đại tá đọc, không thèm bận tâm đến biểu quyết.

"Chỉ cần một thằng nữa thôi, mẹ kiếp! Giành được cơ hội chính là lúc này. Chẳng lẽ tụi bay không hiểu? Chúng ta phải chiếm thế trên – nếu không chúng ta sẽ bị đì mãi mãi. Ôi, những thằng đụt, không còn đứa nào hiểu tao nói nữa sao? Gabriel? George? Không hả? Còn mày, Thủ lĩnh?"

Trong sương mù, hắn đứng phía trên tôi. Sao hắn không chịu để tôi yên?
"Thủ lĩnh, chúng tao chỉ hy vọng vào mày nữa thôi."
Mụ y tá soạn lại giấy tờ. Các nữ y tá vây quanh mụ ta. Cuối cùng mụ cũng đứng dậy.

"Cuộc họp kết thúc ở đây," tôi nghe mụ nói. "Sau khoảng một tiếng yêu cầu các bác sĩ y tá tập trung ở phòng nhân viên. Vì thế, nếu không còn gì..."

Quá muộn rồi, không dừng được nó. Từ hôm đầu tiên McMurphy đã lén làm gì nó, yểm bùa nó khi chạm tay mình vào khiến nó không còn tuân theo ý tôi. Chẳng có ích đâu, thằng ngu nào cũng hiểu ra mà: chẳng đời nào tôi lại tự ý làm thế. Mụ đang nhìn như muốn nuốt lấy tôi và không tìm ra từ để nói, tôi hiểu là nguy hiểm đang chờ nhưng không dừng nó được. McMurphy đã ngầm gắn dây vào nó, nhấc nó lên chầm chậm để lôi tôi khỏi đám sương mù ra giữa đồng không, để bầy thú cùng nhảy vào xâu xé. Chính là tại hắn, gắn dây...

Không. Không đúng. Tự tôi đã giơ nó lên.
McMurphy hú lên và lôi tôi đứng dậy, vỗ vào lưng tôi.
"Hai mươi mốt. Cả Thủ lĩnh nữa là hai mươi mốt người! Và nếu đây không phải là đa số thì hãy chọc mù mắt tôi đi!"
"Ha-ha-ha!" Cheswick hét lên chiến thắng. Tụi Cấp tính ùa lại phía tôi.

"Cuộc họp đã bế mạc," mụ Y tá Trưởng nói. Mụ để nguyên nụ cười trê môi, nhưng khi rời phòng chung, quay về buồng kình, gáy mụ phồng lên, đỏ bầm tưởng như mụ sắp nổ tung.

Nhưng mụ vẫn chưa nổ, chưa phải lúc đó, phải mãi một tiếng sau. Nụ cười sau tấm kính méo mó, lạ lùng như chưa bao giờ thế. Mụ chỉ ngồi. Đôi bờ vai nhô lên, thụt xuống theo mỗi nhịp thở.

McMurphy nhìn lên đồng hồ tường và nói rằng trận đấu đang bắt đầu. Hắn đang cùng vài đứa Cấp tính quỳ xuống cọ chân tường cạnh vòi nước uống. Còn tôi, lần thứ mười trong ngày quét dọn phòng đựng bàn chải. Scanlon và Harding kéo chiếc máy đành sàn dọc hành lang, vạch ra trên lớp sơn mới những hình số tám bóng lộn. McMurphy nhắc lại một lần nữa là trận bóng đã bắt đầu và đứng dậy, ném cái giẻ xuống ngang đường. Những đứa còn lại vẫn lúi húi với công việc. Khi hắn đi qua cửa sổ buồng kính, mụ Y tá Trưởng cau có nhìn ra, hắn nhăn nhở cười như muốn nói với mụ giờ đây hắn là kẻ thắng. Gặp cái hất đầu và nháy mắt của hắn, mặt mụ lại khẽ giật sang bên.

Tất cả vẫn chăm chú làm việc, nhưng mắt chúng lén lút theo dõi McMurphy đang kéo chiếc ghế bành đến sát tivi, bật lên và ngồi xuống. Từ đám nhiễu trên màn hình hiện ra cảnh một con vẹt đang trọ trẹ hát bài cổ động trên sân bóng. McMurphy đứng dậy, vặn tivi to lên để át đi tiếng nhạc từ chiếc loa trên trần nhà rồi đặt thêm một chiếc ghế trước mặt để gác chân lên đó. Hắn ngồi xuồng, duỗi thẳng người, rút thuốc ra hút, vừa xoa bụng vừa ngáp.

" Ôi, thiếu mỗi bia và một cái xúc xích là sung sướng cuộc đời."

Chúng tôi nhìn thấy mụ y tá nhìn hắn, mặt đỏ lên, môi mấp máy. Mụ ngoái đầu ra hành lang: tất cả đang quan sát, chờ xem mụ sẽ làm gì, kể cả tụi hộ lý, các nữ y tá nhỏ bé, thậm chí cả tụi bác sĩ thực tập đang tụ tập chờ cuộc họp cũng kín đáo đưa mắt về phía buồng kính. Mụ quay lại nhìn McMurphy, đợi cho bài ca của con vẹt kết thúc, rồi đứng dậy đi về phía cánh cửa sắt nơi đặt bàn phím điều khiển, ấn một cái nút khiến màn hình co lại rồi biến mất. Chỉ còn một đốm sáng như con mắt đang hấp háy nhìn thẳng xuống McMurphy. Hắn không chút bối rối vì con mắt đó. Đúng hơn hắn cũng chẳng tỏ ra để ý là tivi đã tắt: hắn cắn chặt lấy điếu thuốc và kéo sụp mũ xuống trán tới khi để nhìn được màn hình, hắn phải ngả người ra.

Hắn cứ ngồi vậy, tay chắp tay sau gáy, chân gác lên ghế, đám khói thuốc lá vòng vèo bốc lên từ dưới chiếc vành mũ – và ung dung xem tivi.
Mụ y tá chịu đựng cảnh này đến lúc hết chịu nổi, rồi mụ thò đầu ra và la hắn đi giúp tụi còn lại dọn vệ sinh. Hắn thây kệ.

"McMurphy, tôi bảo vào giờ này ông phải làm việc." Trong giọng mụ có tiếng rít của lưỡi cưa điện ăn vào gỗ thông. "McMurphy, tôi cảnh cáo ông."
Tất cả ngừng tay. Mụ ngó quanh rồi bước ra khỏi phòng kính và đi về phía McMurphy.

"Ông được gửi tới đây, hiểu không? Ông thuộc quyền quản lý của tôi... của bệnh viện." Mụ giơ nắm đấm lên, những móng vuốt màu da cam chực chọc thủng lòng bàn tay. "Thuộc quyền quản lý và khống chế..."

Harding tắt máy chùi sàn, để nó ngoài hành lang, ra kéo chiếc ghế ngồi xuống bên cạnh McMurphy và cũng rút thuốc ra hút.
"Ông Harding! Hãy quay lại với công việc thuộc thời khóa biểu!"
Giọng mụ ré lên như lưỡi cưa chạm vào đinh, và nghĩ như thế suýt nữa thì tôi bật cười.
"Ông Harding!"

Sau đó Cheswick cũng kè kè chiếc ghế đi tới, rồi Billy Bibbit, và rồi Scanlon, Fredrickson và Sefelt, rồi tất cả chúng tôi cùng quẳng giẻ và bàn chải xuống rồi mang ghế lại.
"Các người... dừng lại, dừng lại!"

Mấy chục đứa ngồi thành hàng trước cái tivi đã tắt, hướng mắt vào màn hình đen xì như đang theo dõi một trận đấu thực thụ, còn sau lưng, mụ Y tá Trưởng đang phát điên phát cuồng.

Nếu ai đó bước vào nhìn thấy cảnh này, một nhóm người ngồi nhìn chiếc tivi câm lặng như cái hộp gỗ, một mụ đàn bà năm mươi tuổi cứ gào thét lải nhải đằng sau gáy họ về kỷ luật, trật tự và hình phạt, hẳn người ấy phải nghĩ rằng đây là một lũ điên.