5.6.69

Địch triển khai thêm, không thể ở đó đượcnữa, đêm nay đa số cán bộ và thương binh dẫn nhau chạy xuống Phổ Cường.Tối không trông rõ mặt người nhưng có lẽ ai công cảm thấy rất đây đủnhững nét đau buồn trên khuôn mặt từng cán bộ và thương binh. Mình lo đi liên hệ giải quyết công tác đến khuya mới về, thương binh đã đi ăn cơmxong - nằm ngổn ngang trên thềm nhà Đáng, một vài người đã nghỉ, số cònlại khẽ rên vì vết thương đau nhức.

Còn lại trên đó bacas cố định chưa có người khiêng, một số cán bộ lanh đạo còn trên đó,ưùnh cắn trở về. Trở về lúc này thật gay go, không hiểu địch nằm ở đâu.Nhưng biết làm sao, yêu cầu công tác đòi hỏi mình phải trở về, dù ch.ếtcũng phải đi.
11.6.69

Chính phủ Lâm thời ra đời. Đó là một sự kiện lịch sử, cuộc cách mạng đã tiếnthêm một bước dài quan trọng. Mừng vui vì thắng lợi đó nhưng hơn bao giờ hết mình cảm thấy cái ác liệt của chiến trường.

Suốtđêm ngày không gian nảo động vì tiếng bom pháo, tiếng phản lực gào thét, tiếng tàu rọ, HU-1A quần lượn trên đầu. Khu rừng đầy những vết bom đạn, nhũng cây còn lại bị úa vàng vì chất độc. Cả người cũng đã bị ảnh hưởng chất độc, toàn thể cán bộ đều mệt mỏi bơ phờ tay chân rũ rượi ăn uốngkhông nổi. Ai cũng muốn động viên chính bản thân và động viên đồng chímình vậy mà vẫn có những phút cái lo âu hiện lên rõ rệch và đằng sau nóthấp thoáng bóng dáng của sự bi quan.

13.6.69

Xuống Phổ Cường. Ra đi niềm vui hồ hởi vì hy vọng rằng dịp này sê có điềukiện về sống giữa tình thương của những người thân trong một hai ngàytrước lúc bắt tay vào thu dung. Nhưng vừa xuống đến nơi gặp Thuận, embáo tin chuẩn bị đón thương của đơn vị 120 sau đêm đánh quận. Ba casthương nặng trong đó có Tâm. Nghe báo, đầu óc mình chỉ còn tập trung vào có chuyện đó. Mười giờ thương khiêng lên. Đồng chí Lợi vết thương…(nhoè không rõ chữ) tình trạng hấp hối. Đồng chí Thành vết thương trungbình. Còn Tâm … cậu bé Phổ Cường với giọng hát rất hay với đôi mắt to và tính nết rất dễ thương thì… một chân đã bị mìn tiện cụt. Em nằm li bì,biểu hiện choáng nặng. Tập trung vào cấp cứu mà lòng mình nặng trĩu xótthương. Đâu phải chỉ có bấy nhiêu máu xương phải đổ? Còn nhiêu và rấtnhiều nữa. Cảnh giác nghe em! Mình nói với em của mình mà biết mấy loâu. Suốt một đêm dài mọi người đều không ngủ, mệt mỏi, và thương xót làm mình bải hoải.

Ba giờ sáng ra đi, em đưa mình ra tận đường lên đèo ải. Em của tôi ơi, đừng bao giờ xảy ra điều gì rủi ro nghe em.
16.6.69

Những kỳ niệm không bao giờ quên, không thể nào quên nhưng ta sẽ nghĩ gì khinhớ lại kỳ niệm đó? Buồn? Vui? Ân hận? Hay là gì hở Th.? Hở cô gái đãtừng biết xử trí một cách đúng đắn trong mọi tình huống khi mà cuộc sống tình cảm diễn ra phức tạp hết sức!
17.6.69

Đâu phải chỉ là tình thương! Tình thương không thể có được cái nóng bỏngthiết tha, không thể có sức mạnh chi phối toàn bộ suy nghĩ tình câm củamột con người. Vậy thì nói sao đây Trước đây, bây giờ và cả về sau baogiờ mình cũng biết bắt con tin làm theo suy nghĩ của khối óc cho nênnhững sai lắm người ta thường mắc thì mình không bao giờ mắc phải đâu.Nhưng có một điều ở đây làm mình ngạc nhiên và khó nghĩ vì nếu gọi làsai ầm thì không phải mà nếu coi là một điều đúng hẳn thì càng khôngphải. Sao đây? Ôi! Cuộc đời biết mấy phức tạp và cuộc chiến tranh ácliệt này lại làm cho cuộc đời phức tạp hơn cả triệu lần.

Đêm tối, mà bảu trời vẫn rực sáng? Vì ánh chớp, vì ánh lửa của những tráipháo hay vì một đôi mắt đen rực sảng tình thương. Trời mùa hè oi bức hay sức nóng của tình thương làm mình thấy ngột ngạt - Buồn vui lẫn lộn –Mà không, vui gì đâu. Chỉ nó nỗi buồn đè nặng lên trái tim mình, tráitim khao khao khát tình thương nhưng lại rất hiểu rằng cần một tìnhthương như thế nào đó nó mới sống được. Trái tim ấy chỉ biết nhận nhữngdòng máu nóng trong sạch chứ không thể tiếp thu những dòng máu bệnh tật. Dĩ nhiên không có máu thì trái tim sẽ ch.ết nhưng thà là ch.ết mà giữ mãi cái cao quý của trái tim một người cộng sản, một con người chân chính.

18.6.69

Được thư nhà, những lá thư đượm màu sắc hoà bình. Những con đường đỏ rực hoa phượng và căn phòng nhỏ thơm ngát hương sen. Chiếc tủ radio quen thuộcgiữa nhà. ôi! Các em của tôi ơi, khung cảnh ấy xa vời quá, chị Thùy củacác em chỉ biết có những dòng đạn lửa đỏ rực giữa trời đêm, chỉ biết cómùi thuốc pháo hăng xộc vào mũi, chỉ biết có những buổi chia tay tronglo âu… cho nên cảm thấy buồn buồn khi đọc những trang thư của các em.

Độ này rất nhiều người đi Bắc, họ ra đi hồ hởi vui tươi, nhưng khi đếnchào mình hình như họ không dám biểu lộ niềm vui ấy. Còn mình cười rấttươi tiễn họ lên đường nhưng rồi sau đó một mình mình đứng lặng hồi lâukhông biết nói gì Thùy ơi, đừng buồn Th. nhé, hẹn ngày mai khi nước nhàđộc lập Th cũng sẽ đi về phương Bắc, lúc đó chác niềm vui sẽ vẹn toàn.

25.6.69

Địch càn càn lên rất sớm, mới sáng dậy chưa kịp ăn uống gì đã phải chuixuống đất. Hơn một năm rưởi mới trở lại nằm công sự nóng nực làm mìnhmệt phờ. Tình hình địch rất căng, quân chúng rải đầy khắp ba thôn trongxã. Lính Mỹ + ngụy + cảnh sát dã chiến. Công sự mình nằm cách địch không xa, bốn đứa đã xuống nhưng chưa kịp đậy nắp vì nóng nực. Đến trưa Tẩnđứng cảnh giới có vẻ mệt nó ngồi xuống cạnh mình kể lại cảnh càn quétphía trên của địch đang diễn ra. Bỗng có tiếng la của một thằng ngụy,Tẩn ghé mắt nhìn lên và hốt hoảng đóng nắp công sự. Thằng ngụy đã mò đến cạnh chỗ bọn mình ở, chỉ còn cách độ năm mét. Chiếc nắp công sự bị đóng lại một cách vội vàng vẫn còn trống trải, mình nghe bước chân địch sộtsoạt qua bụi dứa dại và tiếng la hét gọi nhau. Tiếng em thì thầm bêntai:

- Rủi ro mình hy sinh thì sao chị?
- Thì thôi chớ sao!
- Không, em không chịu đâu, em thì đã đành, còn chị rồi ba má sẽ nghĩ sao…

… (nhoè không đọc được) nhìn mình cháy bỏng lo âu và thiết tha vô hạn.Mình quay đi không dám nhìn vào đó nữa. Trong đôi mắt đó có lời nói củaKhơ-riu-chèa với Paven giữa ngục tù. Lòng xao xuyến xót thương, thươngem và thương cả chính mình nay. Nhưng có cách nào khác đâu, mình cũng đã làm như Paven trong trường hợp đó.

* * *

Cái ch.ết của Giàu làm mình sửng sốt Trong trận càn hôm nay bọn điệp đã chỉcông sự Giàu ở, mấy trái mìn "mo" và những băng đạn của bọn khát máu đãgiết ch.ết Giàu và năm du kích nữa. Mới đêm hôm trước mình gặp Giàu ởXuân Thành, người y tá trưởng mới của Phổ Cường sung sướng gặp lại mình, anh ta khác hẳn những lần mình gặp trước đây. Có lẽ trong những điềuThuận bàn giao lại cho anh, hình như có cả một điều dù em mình không nói ra, đó là trách nhiệm bảo vệ cho mình, người cán bộ của huyện, ngườithân yêu của em. Giàu đã nhận trách nhiệm đó một cách đầy đủ. Anh tathay Thuận dẫn mình đi công tác hết chỗ này qua chỗ khác Khi đêm đãkhuya, anh dẫn mình về nhà Thuận và nói khẽ với Thuận: "Bây giờ để chịTrâm ở đây với anh hay là về ở với tôi? Em mình trả lời: "Tuỳ anh". Giàu đã gửi mình cho Thuận "Nhờ anh bảo đảm giùm cho chị Thuỳ Trâm anh nhé". Đêm rất khuya anh mới ra về.

Mình không thể ngờ bữa tối cùng đi với anh trên con đường quanh quất trong xóm, cùng ăn với anhnhững trái dưa gang, những chén cháo khuya trong cảnh đầm ấm của giađình ấy lại là buổi cuối cùng.
Đêm nay cũng vẫn ánh trăng đó, con người đó, khung cảnh đó nhưng riêng anh thì đã nằm yên dưới ba tấc đất rồi.

Người vợ trẻ của anh trong tay ôm đứa con nhỏ ngồi như một xác ch.ết. Mìnhkhông biết nói gì với chị và nước mắt mình rưng rưng khi nghe chị dặn,giọng nghẹn ngào trong nước mắt, "Anh ấy thì đã yên rồi, nhưng còn chịlại và cậu Ba làm sao tránh cho khỏi để rồi lại mất mát”.

Ôi, biết nói làm sao ngoài tiếng nói trả thù. Trả thù cho những người đãngã xuống và cả cho chúng ta, những người còn sống giữa hờn căm và đauxót.

Em nhìn mình một lần nữa, đôi mắt đen của em nóivới mình trong im lặng: "Cuộc sống sao ngắn ngủi quá phải không chị? Tasẽ làm gì đề đừng phải ân hận khi nhắm mắt xuôi tay".
29.6.69

Vẫn là những cái ch.ết chảy máu trong lòng những người còn sống. Một cas cụt chân do mìn gip mới đến bệnh xá lúc ba giờ mười lăm. Đó là Liễn, đồngchí xã đội của Phổ Cường, mới hôm nào đó anh ta dẫn mình trốn dưới côngsự. Hôm nay… Nhìn anh, lòng mình cháy bỏng lo âu, nếu như những ngườithân yêu của mình cũng gặp trường hợp đó thì sao? Thì cũng thôi chứ biết làm sao.

7.7.69
Tạm biệt Phổ Cường đểvề cánh Bắc công tác một thời gian. Chiều nay rời Phổ Cường, qua đườngchiến lược và bước chân vào đoạn đường sinh tử đã được mệnh danh là KheSanh.

Rời mảnh đất thân thương lòng mình thấy xao xuyến nhớ nhung, mảnh đất nghèo này đã gắn bó với mình biết mấy. Từ nhữngngười mẹ, người chị, những cán bộ địa phương đến những du kích ở đây hầu như đâu quen biết, mến thương mình. Đi giữa xóm thôn đâu đâu mình cũngnghe tiếng chào hỏi quen thuộc "Chị Hai" và những bàn tay thân thiết nắm chặt tay mình.

Và… có gì so sánh được với tình thươngrất đỗi thiết tha mà em đã dành trọn cho mình tất cả. Em ngồi đó gục đầu trên bàn lo lắng xót xa khi thấy mình đi vào nguy hiềm. Đôi tay em siết chặt tay mình, mình cảm thấy bàn tay em run lên thương yêu lo lắng. Emhỏi mình mà đôi mắt nặng trĩu lo buồn "Chị ơi, chị có về với em không?".

Muốn động viên em, mình không hề đề lộ cái ý nghĩ đang làm mình lo âu là qua Khe Sanh không biết có chạy được không Mình vẫn cười vui với em nhưnglòng xót xa biết mấy. Cũng có thể đây là lần cuối ta gặp nhau. Em ơi làm sao thu gọn hình ảnh em để mang theo trong những ngày gian khổ, làm sao có được một người em đã dành trọn mọi thương yêu tha thiết nhất chochị.

Thôi nhé, tạm biệt tất cả, hẹn một ngày không xa lại gặp lại trong niềm vui sum họp.
8.7.69
Trở lại ngôi nhà quen thuộc với gốc ô ma và bờ giếng của đất Phổ Hiệp. Gặp lại Nghĩa, Thường và quê hương Phổ Hiệp.

Nói chuyện với Nghĩa một buổi, một buổi cng chưa đủ để san bằng mọi ngăncách trong tình chị em xưa nay. Nhưng dù sao mình cũng muốn rằng “Trờilại trong xanh sau những ngày mưa bão”. Mình đã tha thứ cho em mọi lỗilam và lòng căm thấy nhẹ nhàng đôi chút khi thấy em đang trở lại conđường cũ đầy thương yêu của chị em mình.

Tối nay qua Khe Sanh, ai cũng lo cho mình,… (nhoè không không đọc được) và Cho đưa mình đến gần Vinh Phước - Đứa em gái lo lắng làm mình cảm động. Xưa nay mình không thấy hết tình thương của nó, có chăng cũng vì Thuận đã quá quantâm làm nó phải lo theo, nhưng bây giờ mình cảm thấy tình thương ấy sâusắc, tự giác. Từ lúc qua đường chiến lược, qua đầm nước đến bữa cơm ăn,Cho chăm sóc mình từng bước đi, từng chén cơm, miếng cá. Chốc lát nó lại thở dài: "Em lo quá, làm sao chị qua Khe Sanh , đạn bom như mưa lại bỏlại chị một mình thì làm sao? Hay để em đưa chị qua Khe Sanh rồi hãy trở về?".

Mình vuốt mái tóc em và cười với nó: "Không sao đâu, chị sẽ đi được. Còn rủi ro thì chuyện đó ai lường được!".

Nhưng đêm đó qua Khe Sanh không một quả pháo, một ánh đèn, tràng đạn nào cả.Hình như địch cũng thương đôi chân yếu đuối của một cô gái quen sốnggiữa yêu thương, quen được nâng niu, chiều chuộng từ nhỏ.
12.7.69

Những ngày rỗi rãi, có nhiều giờ suy nghĩ. Nghĩ gì đây mà đôi mắt vuông buồnhở cô gái giàu yêu thương suy nghĩ? Dĩ nhiên cái nhớ làm mình thấy naonao trong dạ. Cánh Nam thân yêu ơi, ở đó những người thân yêu của tachắc vẫn lo lắng nhớ thương ta, sẽ có một đôi mắt đen thao thức trongđêm dài khi nghe tiếng bom đạn nổ rền ngoài cánh Bắc. Đứng ngoài nàymình cố len lỏi đôi mắt nhìn qua những ngọn núi đề nhìn về cánh Nam vànhận ra chỗ núi lở của Phổ Cường. Nhớ thương vô cùng! Mình ra đi, đề lại ở nhà hàng trăm nghìn khó khăn. Trung chắc đã ch.ết rồi, anh bộ đội bịhoại thư cánh tay chắc gì đã qua khỏi… Các anh chị ở nhà chắc vất vảtrăm chiều. Thương vô cùng những anh Tự, anh Kỳ, những chị Lãnh, Liên...

Có một điều làm mình thấy khổ tâm là tình thương kỳ lạ của em, tình thương ấy ít đem lại niềm vui trong sáng mà chỉ có nỗi lo buồn, đau xót và suy nghĩ mà thôi. Biết nói sao với em bây giờ, hình như đã có sứt mẻ trongnhững điều mà trước đây mình cảm thấy không gì có thể xâm phạm. Cuộc đời rồi sê ra sao?

14.7.69

Hôm nay là ngàysinh của ba, mình nhớ lại ngày đó giữa bom rơi đạn nổ, mới hôm qua mộttràng pháo bất ngờ đã giết ch.ết năm người và làm bị thương hai người.Mình cũng nằm trong làn đạn lửa của những trái pháo cực nặng ấy. Mọingười còn chưa qua cái ngạc nhiên lo sợ. Vậy mà mình vẫn như xưa nay,nhớ thương, lo lắng và suy tư đè nặng trong lòng. Ba má và các em yêuthương, ở ngoài đó ba má và các em làm sao thấy hết được cuộc sống ởđây. Cuộc sống vô cùng anh dũng, vô cùng gian nan, ch.ết chóc hy sinh còn dễ dàng hơn ăn một bữa cơm. Vậy mà người ta vẫn bền gan chiến đấu. Concũng là một trong muôn nghìn người đó, con sống chiến đấu và nghĩ rằngmình sẽ ngã xuống vì ngày mai của dân tộc. Ngày mai trong tiếng ca khảihoàn sẽ không có con đâu. Con tự hào vì đã dâng trọn đời mình cho Tổquốc. Dĩ nhiên con cũng cay đắng vì không được sống tiếp cuộc sống hoàbình hạnh phúc mà mọi người trong đó có con đã đổ máu xương đề giànhlại. Nhưng có gì đâu, hàng triệu người như con đã ngã xuống mà chưa hềđược hưởng trọn lấy một ngày hạnh phúc. Cho nên có ân hận gì đâu!

Chiều nay lại buồn da diết, nhớ thương em kỳ lạ. Giờ này em đang làm gì? Chịtưởng như thấy em nằm trên chiếc võng đôi mắt buồn mênh mông và nỗi nhớthương làm khuôn mặt em gầy hốc hác. Em của tôi ơi, biết nói gì với emđây hở đứa em kỳ lạ.
16.7.69

Không biếtngười ta nghĩ gì khi đứng nhìn một vụ oanh tạc của những chiếc phi cơ ăn cướp của giặc Mỹ. Chiều nay cũng như mọi buổi chiều khác, chiếc tàu hai thân quần mấy vòng trong xóm rồi một quả rocket phóng xuống xóm 13 PhổAn rồi liền theo đó, hai chiếc phản lực thay nhau bổ nhào Từng quả bomrời khỏi chiếc máy bay nặng nề lao xuống và bùng lên nhưng khói lửa mịtmù, những quả bom xăng hình vuông lấp loáng trong ánh nắng mặt trơi vừachạm đến mặt đất tức thì một quả cảu lửa bốc lên đỏ rực rồi khói đennghi ngút bầu trời. Máy bay vẫn gào rú, mỗi lần như vậy hàng loạt bomlại rơi, tiếng nổ điếc tai, nhức óc.

Từ một vị trí không xa, mình ngồi lặng nhìn mà lòng căm uất. Trong khối lửa kia ai là người bị cháy thiêu trong đó? Trong tiếng nổ long trời ai tan xác trong những hố bom đào sâu dưới đất đó? Bà già ngồi bên mình mắt đăm đăm nhìn vềthôn xóm chép miệng: "Lối đó là lối bà già vợ thằng Hùng đó".

20.7.69

Lớp y sĩ sản khoa của Khu giải tán. Trong số những người lên đường đi côngtác xa có chị Hai đi Gia Lai. Lá thư chị gửi về với những dòng chữ nghều ngào và thấm nước mắt. Thương chị vô vàn, chỉ có vì nhiệm vụ của Đảngngười ta mới có thể có những cuộc ra đi như vậy mà thôi. Trước đây khibước chân lên chiếc ô tô đưa mình vào Nam, mình cũng đã khóc. Nhưngtrong nước mắt ấy có nhở thương đau xót và có cả tự hào vinh dự. Còn bây giờ chị ra đi, giọt nước mắt chảy dài trên mặt thấm mặn đau buồn, xótxa, thương nhớ. Để ra đi, chị gạt nước mắt vì nghĩ mình là một Đảng viên

Những chuyển ra đi vẫn còn tiếp diễn, mình đã gặp biết bao nhiêu người vìnhiệm vụ ra đi chưa chắc đa có đầy đủ niềm tự hào phấn khói khi bướcchân trên con đương rất đỗi vinh quang. Vì sao ư? Dễ hiểu thôi, vì chiến trường đòi hỏi quá cao mà hậu phương thì đã tất cả cho tiền tuyến từnhững năm nào. Như vậy nghĩa là sao hở Thuỳ? Nghĩa là có cái gì thoángnét tư tưởng bi quan xuất hiện trong Th. đó.

22.7.69
Chiều mưa xa nhà.

Buồn nhớ mênh mông dày nặng như màn mưa đang che phủ quanh chân trời. Thấymình rất đáng trách vì thật là không hợp thời, giữa cảnh nước sôi lửabỏng này mà để lòng mềm yếu trước cảnh thiên nhiên. Nhưng thực ra khôngphải vì mưa đang rơi, không phải vì nếp nhà tranh không đủ che mưa vớicảnh nhà cô đơn hiu quạnh này làm mình cảm thấy buồn, mà từ mấy bữa nayvề sống ở đồng bằng, mình thấy cô đơn kỳ lạ. Những buổi sáng mặt trờilên trên mặt biển, những buổi chiều hoàng hôn trên cánh đồng xa và những đêm trăng rực rỡ trên bờ cát trắng…, tất cả đều là cảnh đẹp nhưng mìnhnào có thấy vui. Vui gì đâu khi hàng ngày đau thương tang tóc còn đènặng trên cuộc sống chúng ta, mới hôm qua trong trận càn địch giết ch.ếtnăm người và chiều chiều chúng đem bom xuống trút vào thôn xóm.

Vui gì đâu khi mỗi người một ngả, lo âu thương nhớ không phút nào nguôi.Những lá thư gửi đến mình ngắn ngủi mà tha thiết lo âu, những người thân thương nhắc nhủ mình cảnh giác, lo cho mình từng phút, từng giây. Ôi,biết nói sao bây giờ…

Chiều nay được thư em báo tinchuẩn bị đi công tác Khu 6. Nghe tin mình xót xa như được một tin buồnnặng nề. Em đi… chỗ dựa vững vàng nhất trong cuộc sống của mình trênmảnh đất miền Nam này sẽ mất. Đó là một sự thực vì không ai thương mình, lo cho mình, cảm thông với mình và hiểu mình bằng em cả. Kể cả M. cũngkhông thương mình bằng em đâu. Cũng hơi kỳ lạ bởi vì quả thực không cómột tình thương nào tha thiết bằng em dù đó chỉ là tình chị em, tìnhcách mạng…

23.7.69

Một chiếc bật lửa Mỹcó khắc tên mình cạnh tên người đồng chí thân yêu. Anh Đáo đưa nó chomình và hỏi ai khắc. Mình cười vô tư rối trả lại cho anh nhưng lúc ra về mình cảm thấy nao nao. M. ơi! Anh khắc tên em cạnh tên anh vì sao? Vìnhững ngày xưa thơ mộng, vì tình thương yêu đằm thắm nơi anh vẫn còn hay vì đó chỉ là một động tác bình thường của anh? Thực ra không ai làm một việc gì mà không có ý nghĩ, M. lại càng không phải là loại người nhưvậy. Nhưng M. ơi, anh hãy nói đi anh, vì sao anh khắc tên em cạnh tênngười bộ đội giải phóng quân mà anh thường nói rằng không phù hợp với cô sinh viên y khoa ấy?

24.7.69

Gặp lạiSan giữa đồng bằng. San không ngờ có cuộc gặp gỡ ấy nên anh đứng sững,mừng rỡ ngạc nhiên làm anh nói chẳng nên lời. San chuẩn bị đi Bắc nênanh năn ni mời mình đến chỗ anh chơi. Nể lởi San mình theo anh về nơianh ở. Bước chân trên cánh đống ngập nước của Phổ Văn, mình đi với anhgiữa một chiều mưa tầm tã. Hai đứa định vào trú mưa ở một nhà quen Sannhưng căn nhà vừa bị Mỹ đốt cháy chỉ còn vẻn vẹn một tấm tôn che khôngđủ chỗ ngồi cho cả chủ và khách. Thấy ở không tiện mình rủ San đi, chịchủ nhà buồn buồn nói: "Sao không ở lại ăn cơm rồi hãy đi, chú sợ cơmkhông chín chứ gì?". Mình và San không định ở lại ăn cơm nhưng quả thựcchắc nồi cơm không chín nổi. Trời mưa như trút nước, bếp lửa thu hẹp dần chỉ còn mấy cây củi ở giữa bếp cháy được. Nồi cơm sôi yếu dần vì lửatắt và vì nước mưa nhỏ vào nồi cơm. Có nhà quay phim nào quay một cảnhnhư thế này chưa nhỉ? Một cảnh đơn sơ mà nói rất nhiều với người ta vềtội ác của chiến tranh.

Trong số khách ngồi trú mưa cómột người cán bộ, anh ta cười kể lại câu chuyện ngày trước khi địch mớibắt đầu đốt phá. Ngày ấy giữa xóm thôn trù phú mới chỉ vài gia đình bịcháy nhà, tết đến người chủ nhà dọn mâm cúng lên trên cánh cửa cháy kêgiữa nền nhà trơ trụi. Anh ta - người cán bộ - cùng bà con đến thăm thấy cảnh đó nghẹn lời không nói hết câu để động viên an ủi nạn nhân. Bâygiờ khắp xóm thôn đâu cũng là như vậy, và anh cười trước cảnh chiều nay! Mình không thua bọn nó đâu, đốt cái này ta làm cái khác, khó gì đâu mấy tấm tranh là đủ rồi. Cuộc sống trong chiến tranh tạo cho người ta mộtyêu cầu tối thiểu. Cuộc sống chỉ còn là chiến đấu, công tác, còn nhữnggì phục vụ con người chỉ còn là một nồi cơm với mắm, một tẩm nilon trảidưới hầm và một đôi gánh trong đó có đủ áo quần, gạo, củ, mắm muối sẵnsàng lên vài khi địch càn đến.

San ơi ra miền Bắc nhớnói cho những người đang sống ngoài ấy rằng miền Nam còn đau khổ, chỉkhi nào hết giặc Mỹ mới thực sự có cuộc sống mà thôi.