Thành Quy Nhơn.
Buổi sáng, ánh nắng xiên qua song cửa phủ nha, chiếu lên những cuộn giấy và bản đồ chiến sự trên bàn.

Mùi mực và mùi sắt từ xưởng phía xa lẫn vào không khí, khiến căn phòng nặng một mùi đặc trưng: mùi của lao động và tư tưởng.
Trần Minh ngồi sau bàn làm việc, bên cạnh là Trần Chính.

Hai người đang cố giữ vẻ nghiêm túc, nhưng miệng cứ giật giật, mắt long lanh như sắp bật cười.
⸻
“Ngươi cười cái gì, có gì mà đáng cười, ngươi phải bồi thường cho ta!

Ta vì ngươi bắt cóc hắn mang về cho ngươi, mà ra nông nổi như thế này!”
Đặng Trần Tường vừa nói vừa chỉ vào mặt mình, khuôn mặt bầm dập, trên má còn in rõ dấu răng.

Ngồi kế bên là hai thư sinh và một lão giả.
• Phan Huy Dịch chảy máu mũi, đang nhét mảnh vải chặn lại.
• Ngô Thì Nhiệm thì mắt sưng vù, miệng mất một cái răng.

• Lê Quý Đoan ngồi thẳng lưng, râu tóc bạc, khí khái học giả toả ra nghiêm trang như tượng thánh nhân giữa đám con nít phá phách.
⸻

“Làm gì có, có gì mắc cười, ai bảo ta đang cười… khụ khụ, lần này đi sứ hai vị có công, khụ, cho nên ta chuẩn bị nói với Hoàng tướng quân cho chư vị sắc phong chức quan, khụ, sẵn bây giờ…”

Trần Minh nói, cố giữ vẻ trịnh trọng, nhưng cứ mỗi lần khụ, vai hắn lại run nhẹ. Ai cũng biết hắn đang nén cười.
Đặng Trần Tường bật dậy.
Theo phản xạ, Phan Huy Dịch và Trần Chính lập tức ôm hai bên tay hắn, ngăn lại.

“Con mẹ nó, tên súc sinh đốn mạt, ta đánh ch.ết ngươi, các ngươi buông ra!”
“Bình tĩnh, bình tĩnh, là chủ công, là chủ công…” – Phan Huy Dịch vừa kéo vừa nói, giọng mũi nghẹt nghẹt.

“Ngài đâu phải không biết thiếu gia là trùm không đứng đắn, ngài chấp làm gì.” – Trần Chính khuyên, cố nhịn cười.
Trần Minh cười ha hả, nhanh chân chạy ra cửa, kéo theo Lê Quý Đoan và Ngô Thì Nhiệm.

Trước khi đi còn quay lại trêu, “Ha ha, hai người nhớ dưỡng thương nha, vài ngày sau có việc cho hai người!” rồi biến mất qua cánh cửa.
⸻

Nhìn chủ tớ mấy người giao thiệp như bạn bè vừa là chủ tớ, Ngô Thị Nhiệm thấy kỳ lạ, người thanh niên này từ đầu mới gặp.

Hắn chỉ có ấn tượng 1 chữ là “trẻ”, nhưng nhìn cách người thanh niên này thoải mái phóng khoáng như thế, dạng chủ này lần đầu tiên mới gặp.
Ngoài sân phủ nha, nắng xiên thành vệt dài.

Ngô Thì Nhiệm nhìn bóng lưng người thanh niên trẻ đang đi trước, áo choàng tung bay, giọng nói pha nửa nghiêm, nửa đùa, ánh mắt lại tự tin lạ lùng.

“Một người như vậy, rốt cuộc là loại chủ công gì mà khiến hai kẻ bạn thân của ta, bỏ Bắc Hà mà đi theo?”
⸻

“Ta biết hai vị có nhiều thắc mắc, vì sao hai tên đó cố thuyết phục hai vị vào Nam trợ giúp ta – một thanh niên trẻ.
Hôm nay ta sẽ dắt hai vị đi tham quan, thứ mà ta nói – nó sẽ thay đổi cả Đại Nam này.”

Trần Minh vừa nói vừa bước, tay phe phẩy quạt, phong thái như một người vừa làm chủ xưởng vừa là hướng dẫn viên của tương lai.
⸻
Họ đi qua các khu công xưởng ở Đông thành, nơi từng là khu triển lãm công nghiệp.

Khói trắng từ ống lò cuộn lên hòa vào trời, tiếng bánh răng “cạch cạch”, tiếng máy dệt “lạch cạch” vang đều, xen lẫn hơi nước từ nồi hơi phun lên thành vệt mờ.

Trần Minh dặn người hầu thao tác rồi giới thiệu từng thứ:
• Máy kéo sợi,
• Máy dệt,
• Máy sấy khô,
• Nồi chưng cất,
• Và cả máy hơi nước.

Sau đó dẫn họ tới xưởng luyện kim, lò rèn đỏ rực, thép chảy như sông bạc; rồi sang xưởng đúc súng, pháo – tiếng búa gõ vang lên như nhịp của thời đại.

Lê Quý Đoan từng chu du khắp Nam Bắc, từng qua nước khác, vậy mà khi thấy những thứ này, ông vẫn không giấu nổi ngạc nhiên.

Ngô Thì Nhiệm – một nho sinh sống trong lễ giáo – cảm giác như bị xé khỏi thế giới cũ, bước vào giấc mộng bằng sắt và hơi nước.
⸻
Sau nửa ngày, họ ngồi nghỉ trên đồi, dưới bóng cây, nhìn xuống thao trường.

Tù binh quân Nguyễn đang tập luyện tái cơ cấu.
“Phanh! Phanh! Phanh!”
“Bụp! Bụp! Bụp!”
Súng đồng nổ, khói trắng tỏa. Hàng trước bắn, hàng sau thay đạn.
Pháo nổ tung đất, khói cuộn lên từng đợt như sóng.
⸻

“Hôm nay ta dắt mọi người đi tham quan nhiều như vậy, mọi người thấy thế nào?”
Trần Minh mỉm cười hỏi.

“Nửa ngày hôm nay là nửa ngày đặc sắc nhất cuộc đời ta. Ta đến bây giờ mới thấy được cái máy có thể dệt 100 thớt vải một ngày…” – Ngô Thì Nhiệm đáp, giọng run lên giữa tiếng gió.

“Ta nhìn thấy có thể một tư tưởng mới sắp được sinh ra, có khả năng thoát ra được khỏi sự kìm cặp của Nho giáo mấy ngàn năm nay.”

– Lê Quý Đoan nói, ánh mắt sáng như người vừa nhìn thấy lối ra khỏi mê cung.

Lê Quý Đoan là nhà bác học lỗi lạc nhất Đại Nam thế kỷ 18, ông không phải bọn hủ nho chỉ biết trung quân ái quốc, ông người từng suy nghĩ và đặt câu hỏi loại bỏ Nho giáo ra khỏi thế chính trị độc tôn của triều đại phong kiến.

Nên khi nhìn các máy móc của Trần Minh, tia sáng le lói trong lòng ông bắt đầu sáng dần sáng dần…

“Quả không hổ là Đoan tiên sinh, có thể nhìn sát cốt lõi vấn đề như vậy. Ngài đúng là học rộng hiểu nhiều, không hổ là trọng thần của Chúa Trịnh.” – Trần Minh cười, vỗ tay tán thưởng.
⸻

“Tháng trước ta đã đem đấu giá tất cả kỹ thuật Trần thị sở hữu, trừ những kỹ thuật cốt lõi như thép, muối, rượu và vải… số còn lại đều đã bán hết.

Sắp tới sẽ đấu giá ngành chế tạo vũ khí – đúc súng và pháo.”
Hắn ngừng lại, rót trà cho hai người, rồi tiếp:

“Các vị có thể tưởng tượng được, các thế gia và địa chủ sau khi có được những kỹ thuật này sẽ như thế nào không?

Đúng vậy – họ sẽ bỏ phụ thuộc vào nông canh, bỏ phụ thuộc vào tá điền và bá tánh.
Chỉ còn người được trả lương để sản xuất sản phẩm, mà không còn cảnh một người phải gánh hàng trăm loại thuế.

Không còn cảnh người ta phải bán vợ bán con để sinh tồn, và không còn cảnh lưu dân.”
Trần Minh nghiêm giọng, ánh mắt sáng rực:

“Nho giáo được Khổng Mạnh tạo ra để tu thân dưỡng đức hiểu lễ nghĩa, chứ không phải để nhà cầm quyền lấy bóp cổ dân chúng, bóp cổ tư tưởng, bóp luôn xương máu của họ để củng cố quyền lực.

Trung hiếu của Nho giáo – không biết từ khi nào – qua tay nhà cầm quyền lại biến thành trung quân, rồi mới đến ái quốc.”
⸻
Ngô Thì Nhiệm há hốc mồm, như thể tất cả nền tảng học vấn bị đổ sụp.

Chỉ có Lê Quý Đoan hiểu rõ bản chất của Nho giáo nên ông không bất ngờ lời Trần Minh nói, ông chỉ không tìm được đường ra, chứ không phải không hiểu cái sai.
Trần Minh tiếp lời, giọng đều và chắc:

“Nhà cầm quyền, quý tộc, các địa chủ thế gia đều dùng Nho giáo để trị quốc.
Nhưng cái cốt lõi tư tưởng sĩ nông công thương sẽ là gì, nếu một cái máy dệt một ngày có thể dệt được trăm thớt vải?

Giá trị tài sản mà nó tạo ra đã đi trái với quy luật của Nho giáo.
Vậy phải đổi lại là thương công sĩ nông sao?
Như vậy lại chạm lợi ích của giới sĩ phu.
Vậy chúng ta dùng máy dệt này hay không dùng?

Nhưng ta nói trước – bọn Tây Dương bên kia đã có hàng trăm, thậm chí hàng ngàn xưởng đang làm những cái máy dệt như thế này.

Và tương lai bọn chúng sẽ nghiên cứu và chế tạo cái máy dệt hàng ngàn thớt vải nữa thì sao?
Nếu không dùng cái máy này – hậu quả như thế nào, các vị tự hiểu.”
⸻

Lời nói của Trần Minh tuy đơn giản và chỉ nói về cái máy dệt, chưa nói những kỹ thuật khác mà họ đã tham quan, thậm chí chưa nói những kỹ thuật mà họ không biết, nhưng cũng đủ để làm cho hai người rung sợ không thôi.

Cái hậu quả không nói cũng đoán trước được, nhất là cái tư tưởng Nho giáo này — bây giờ còn hợp với quốc gia này không?
Hai người trầm mặc.

Trên đồi, cờ Tây Sơn phần phật trong gió, ánh chiều vàng rót xuống mặt họ.
Hai người — Lê Quý Đoan và Ngô Thì Nhiệm — đều là danh nhân của Đại Nam sau này.

Lúc này, cả hai chỉ im lặng nhìn Trần Minh — người thanh niên đang đứng trước họ, ánh mắt chứa đựng thứ gì đó vượt xa học thuyết, vượt xa triều đại:
Hy vọng.